कोभिड १९, सहकारी अभियान र चुनौती

रामसूदन तिमल्सिना

कोरोना भाइरस (कोभिड १९) को महामारीबाट अहिलेसम्म विश्वका १९६ देश प्रभावित भएका छन् । नेपालमा पनि यसको संक्रमण देखिएपछि ११ चैतबाट देश पुरै लकडाउन भएको छ । देशमात्र लकडाउन भएको छैन, नेपाल जस्तो सानो अर्थतन्त्र भएको देशलाई यसले निकै पछाडि धकेल्ने देखिन्छ । विश्व अर्थतन्त्रमा नै यसले ठूलो क्षति पु¥याउने अनुमान छ । यसको महामारी कति समय लम्बिन्छ भनेर भन्न सकिने अवस्था छैन । यो विषय परिस्थितीलाई समाना गर्नुको अर्काे विकल्प पनि त हामीसँग देखिदैन । १८ चैतसम्म नेपालमा लकडाउन घोषणा गरिएको छ । अवस्था असहज बन्दै गएको खण्डमा लकडाउन अझ कडा रुपमा केही समय लम्बिन पनि सक्छ । यो कोभिड १९ को संक्रमणबाट जोगिने महत्वपूर्ण औजार पनि हो । त्यसैले लकडाउनमा घरभित्र नै बसेर यो कोभिड १९ विरुद्धको अभियानमा सहयोग गर्नु हामी सबैको कर्तव्य हुन आउँछ ।

यस्तै विषम परिस्थितिहरुमा सहकारी अभियानले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको हामीले पाउँछौं । अहिलेको यो परिस्थितिमा पनि सहकारी अभियानको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ र रहनुपर्छ । सहकारीमा दैनिक कमाइ गरेर बचत गर्नेदेखि स्वरोजगारी गर्नेसम्मको सहभागिता भएको हुन्छ । घर भित्र नै लकडाउन भएर बस्नुपर्ने अवस्थामा मजदुर, साना तथा मझौता उद्यमीहरुको आम्दानीको स्रोत बन्द भएको छ । कतिपयले ऋण गरेर व्यापार, व्यवसाय तथा उद्योगहरु शुरु गरेका छन् । उनीहरुले किस्ता त परै जाओस् ब्याज समेत तिर्न सक्ने अवस्था रहँदैन । नियमित बचत गर्न समेत सक्ने अवस्थाको अन्त्य हुन सक्छ । यस्तै अप्ठ्यारो परिस्थितलाई सामना गर्न सक्ने भएकाले नै सहकारी अभियानलाई नेपालको संविधानमा पनि अर्थतन्त्रको तीन खम्बामध्ये एक बलियो खम्बाका रुपमा राखिएको हो । त्यसैले अब सहकारी अभियानमाथि ठूलो जिम्मेवारी आइपर्दै छ भनेर यसका लागि के कसरी अगाडि बढ्ने भनेर योजनाबद्ध रुपमा अगाडि बढ्नुपर्ने अवस्था छ ।

सहकारी सामाजिक अर्थतन्त्रको नेतृत्वकर्ता भएकाले पनि अप्ठ्यारो परिस्थितिमा आफ्ना सदस्यलाई सहयोग गर्नु यसको दायित्व पनि हो । आजकै अवस्थामा पनि आफ्नो सदस्यको अवस्थाको जानकारी लिइरहने, उनीहरुलाई घरभित्र नै प्रविधिको प्रयोगमार्फत कसरी सेवा प्रवाह गर्न सकिन्छ भन्ने तर्फ इंगित हुन सकिन्छ । कतिपय सहकारीले समुदायकै लागि विशेष प्याकेजको समेत व्वयस्था गरेको पाइन्छ । तर, यो भन्दा पनि डरलाग्दो अवस्था अब सिर्जना हुन सक्छ । विश्वभरि आर्थिक संकट सिर्जना हुन सक्छ । सहकारीहरुमा पनि समस्या उत्पन्न हुन सक्छन् । चर्काे ब्याज लिएर टिकेका सहकारीका नाममा खुलेका केही संस्थाहरु संकटमा पर्न सक्छन् । त्यस्ता संस्थालाई देखाएर अभियानमाथि नै नकारात्मक प्रभाव पार्न खोजिने प्रयास समेत हुन सक्छ । यी अवस्थालाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने ? यस्ता चुनौतीको सामना गर्दै विषम परिस्थितिबाट सहज रुपमा उम्कनका लागि रणनीतिक रुपमा अगाडि बढ्नुपर्ने हुन्छ ।

त्यसैगरी संघियतासँगै सहकारीको दर्ता, नियमन र प्रवद्र्धनको जिम्मेवारी स्थानीय, प्रदेश र केन्द्र सरकारमा बाँडिएको छ । जसका कारण सहकारी अभियानलाई सरकारसँग लविङ गर्नसमेत चुनौती बनेका छ । एउट सरकारलाई मनाएर मात्र हुने अवस्था छैन । कतिपय स्थानीय सरकारले सहकारी अभियानलाई अझै बुझ्न सकेको देखिदैन । यस्तो परिस्थितिमा सहकारी अभियानले एकताबद्ध भएर अगाडि बढ्नुको विकल्प छैन । सहज अवस्थामा भएका प्रतिस्पर्धाहरुलाई समेतर भुलेर सहकार्य र एकतामा जोड दिनुको विकल्प छैन ।

निरन्तर सदस्यहरुलाई संकटका समयमा सेवा प्रवाह गर्नका लागि सहकारीलाई सरकार र नियमनकारी निकायको पनि साथ र सहयोग आवश्यक रहने भएकाले सबै तहका सरकारसँग समन्वय गर्नुको विकल्प पनि छैन । यतिबेला विश्व सहकारी अभियानलाई निहाल्ने हो भने अभियानलाई सरकार नियमनकारी निकायबाट साथ र सहयोग उपलब्ध भइरहेको पाइन्छ । अमेरिकामा सहकारीको नियमनकारी निकाय राष्ट्रिय क्रेडिट युनियन प्रशासनले संकटमा के गर्न सकिन्छ भनेर रणनीति तय गरेको पाइन्छ । युकेमा कतिपय ऋणीहरु नै कोभिड १९ को संक्रमणका कारण कमाइ गर्न सक्ने अवस्थामा नभएको बताइएको छ । लकडाउन भएपछि अन्य ऋणीहरु पनि समस्यामा हुने भएका सरकारले सहकारी अभियानका नेतृत्वदायी संघहरुसँग सहायता चाहिने अवस्था र परिस्थितिको विषयमा छलफल चलाइसकेको पाइन्छ ।
नेपालमा पनि वित्तीय र अन्य विभिन्न विषयगत सहकारीहरुमा चुनौती देखिएका छन् । विषय अनुसारका ती चुनौती फरक फरक हुन्छ । कतिपयलाई नीतिगत सम्बोधन गर्दा हुन्छ कतिपयलाई छुट सुविधा र कतिपयलाई अनुदान नै दिनुपर्ने अवस्था पनि हुन्छ ।

ऋणी सदस्यहरुको ऋण असुलीमा समस्या देखिन सक्छ । बचतकर्ताहरुको आम्दानी नभएपछि बचत फिर्ता बढ्ने अवस्था हुन्छ । यो अवस्थाका लागि सहकारी अभियानले नै केही न केही उपायको अवलम्बन गर्नुको विकल्प छैन । कोभिड १९ का कारण देशमा गरिबी बढाउने, बेरोजगारी सिर्जना गर्न, खाद्यान्न अभाव हुने अवस्था सिर्जना हुन सक्छ । आर्थिक संकटको अवस्था सिर्जना हुन सक्छ । यो अवस्थामा सहकारीहरुलाई कसरी संचालन गर्ने, गरिबी न्युनिकरण र बेरोजगारी समस्या समाधानका लागि सहकारीलाई कसरी परिचालन गर्ने भन्ने विषयमा सरकारले पनि सोच्नुपर्ने हुन्छ । यो सहकारीका लागि अवसर पनि हो । सहकारी अभियान भित्र कस्तो शक्ति छ भनेर देखाउने ।
यतिबेला मुलुक लकडाउन भइरहेको समयमा चाँही सहकारीले आफ्ना सदस्यको मनोबल उच्च बनाउने काममा केन्द्रीत हुनुपर्छ । जब कुनै समस्या आउँछ त्यसको समाधान पनि हुन्छ ।

त्यसैले भोली आउने चुनौतीलाई पनि हामीले अवसरका रुपमा लिनुपर्छ । अहिलेलाई चाँही घरभित्र नै सकारात्मक सोचका साथ धैर्य पूर्वक बस्ने र सहकारी अभियानलाई तिव्र रुपमा अगाडि बढाउने विषयमा चिन्तन मनन गर्ने बेला हो । जसले हाम्रो अभियानलाई नयाँ उचाईमा पु¥याउनका लागि यो विषय परिस्थितिको सामना गर्न सकोस् । आफ्नो सदस्यलाई जटिल परिस्थितिबाट सहज अवतरण गराउनका लागि सहकारी अभियान सफल हुन्छ भन्ने कुरामा दुइ मत कसैको रहँदैन ।